Poznań leży na cmentarzach. Były tam, gdzie dziś stoją bloki, są drogi czy parki

Przez lata mieszkańcy Poznania zakładali cmentarze, które potem likwidowano. Po wielu z nich próżno szukać nawet śladu. Od zeszłego roku przypominają o nich tablice informacyjne z QRkodami, które odsyłają do bardziej szczegółowych informacji o nekropoliach opublikowanych na stronie Cyfrowego Lapidarium Poznania.

– Ich pojawienie się w krajobrazie oznacza dla Poznania rzeczywisty przełom w podejściu do pamięci o dawnych mieszkańcach naszego miasta – mówił tvn24.pl Paweł Skrzypalik z Cyfrowego Lapidarium Poznania.

I przypominał, że choć cmentarzy często „gołym okiem” nie widać, to nie oznacza, że ich nie ma. – Te nekropolie nigdy nie zostały w całości ekshumowane. Na terenie parków nadal znajdują się szczątki wielu tysięcy dawnych mieszkańców miasta. W tym sensie tereny te są nadal cmentarzami – miejscami wiecznego spoczynku poznaniaków – podkreślał Skrzypalik.

Na nieistniejących nekropoliach leżą między innymi Hipolit Cegielski czy przodkowie kanclerz Angeli Merkel oraz urodzonego w Poznaniu feldmarszałka i prezydenta Niemiec Paula von Hindenburga.

Najstarsze nekropolie w Poznaniu znajdowały się na Ostrowie Tumskim i Śródce, czyli najstarszych dzielnicach Poznania. To właśnie tam znajdowało się palatium Mieszka I. Tu w 968 r. ustanowiono pierwsze na polskich ziemiach biskupstwo.

O dawnych miejscach pochówków co pewien czas przypominają archeolodzy. W lipcu 2017 roku na Śródce natrafili na przepołowione szczątki z czasów Mieszka I. – Mogła to być ofiara kaźni – przypuszczał kierujący pracami Paweł Pawlak. Z kolei zdaniem mediewisty Łukasza Kozaka, mógł to być pochówek wampiryczny. Świadczyć o tym miało zgięte ciało i tkwiący między szczęką a żuchwą dużych rozmiarów fragment naczynia. Miało to zapobiec powstaniu z martwych. W tym samym celu „podejrzanym” zmarłym wiązano nogi, przybijano ich ciała do deski czy rozczłonkowywano głowę od reszty ciała i układano w nogach.

Początkowo ludzi chowano w kościołach, potem wokół nich. Przez lata najważniejszą świątynią w Poznaniu była Kolegiata św. Marii Magdaleny. Archeolodzy, którzy od 2016 roku poszukują śladów obiektu, także tu natrafiali na liczne pochówki.

Od XIX wieku Poznań opasały miejskie mury. W mieście-twierdzy trudno było znaleźć rozległą, wolną przestrzeń. Stąd zamiast jednego dużego cmentarza funkcjonowało wiele małych.

Jednym z najsłynniejszych był cmentarz św. Marcina leżący głównie w dzisiejszym parku Marcinkowskiego. Ale nie tylko. Gdy w 2013 r., przebudowywano ulice Matyi, spod dwupasmowej arterii wykopano ponad tysiąc grobów. Cmentarz został założony w pierwszej połowie XIX wieku i do lat 20. XX wieku chowano tu ludzi. Ostatecznie został zlikwidowany w 1959 r.

Cmentarz był także przy dzisiejszym Starym Browarze. Zajmował przede wszystkim teren dzisiejszego parku Dąbrowskiego. Poznaniaków chowano tu ponad sto lat. Podczas II wojny światowej praktycznie wszystkie groby zostały zrównane z ziemią. W 2003 roku, podczas prac archeologicznych przy budowie Starego Browaru, odnaleziono tu ponad 200 grobów.

Ale ludzi chowano też za miejskimi murami. Za nieistniejącą już Bramą Berlińską, na terenie dzisiejszych Międzynarodowych Targów Poznańskich funkcjonowały cmentarz parafii św. Marcina, cmentarz św. Małgorzaty i cmentarz żydowski.

Zniszczone zostały podczas II wojny światowej. Szczególnie smutne są losy żydowskich nagrobków – Niemcy doszczętnie je zdewastowali, a macewy wykorzystywali do umacniania dróg na Sołaczu czy wzmacniania brzegów jeziora Rusałka.

O grunty, na których leżały cmentarze katolickie, po 75 latach od zakończenia wojny, upomniał się Kościół.

Po wyzwoleniu Poznania część ocalałych grobów przeniesiono na Miłostowo.

Z porozbijanych macew utworzono lapidarium, które można oglądać na podwórzu przy ul. Głogowskiej 26a.

Cmentarze znajdowały się też na terenie dzisiejszych osiedli z wielkiej płyty. Od 1939 r. poznaniaków chowano na cmentarzu na Żegrzu. Nekropolia usytuowana była między ulicami Milczańską a Wiatraczną, w pobliżu dzisiejszego przejścia podziemnego pod ul. Krzywoustego. Cmentarz zlikwidowano w 1973 r. w związku z budową osiedli na Żegrzu i Ratajach oraz trasy katowickiej.

Nieco wcześniej zlikwidowano cmentarz znajdujący się przy zbiegu ulic Naramowickiej i Słowiańskiej. Pod koniec lat 60. ruszyła tam budowa pierwszych bloków na dzisiejszym osiedlu Pod Lipami.

Gdy tylko koparki zaczęły kopać, na wierzch zaczęły wychodzić kości. W planach, którymi dysponowali budowlańcy, zapomniano uwzględnić między innymi starego cmentarza ewangelicko-augsburskiego działającego do 1938 r. – Początkowo przypuszczano, że odkryto miejsce, w którym hitlerowcy dokonywali jakichś zbrodni. Szybko jednak okazało się, że ciała ułożone jedno nad drugim to były groby głębinowe – opowiadał Jacek Błaszczyk, budowniczy, pracownik administracji i mieszkaniec osiedli na Winogradach.